تعریف بیمه

از بیمه تعاریف متعددی به عمل آمده که آشناترین آن ماده 1 قانون بیمه مصوب سال 1316 است  که عقد بیمه را چنین تعریف میکند « بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد میکند در ازای پرداخت وجهی یا وجوهی ، از طرف دیگر در صورت بروز حادثه خسارت وارده بر او جبران شود و یا وجه معینی بپردازد» . وجهی را که بیمه گذار به بیمه گر میپردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه می شـود موضوع بیمه نامند . در این تعریف عناصر و ارکان تشکیل دهنده یک قرار داد بیمه یعنی خطر ، حق بیمه و خسارت مشخص میشود .
در این تعریف رابطه حقوقی بین بیمه گر و بیمه گذار بوجود میاید و بیمه گر تعهداتی را قبول میکند .
این تعریف هر چند روشن بوده و رابطه حقوقی بیمه گر و بیمه گذار را مطــرح می نماید که بیمه گذار با انعقاد قرارداد و پرداخت حق بیمه ، جبران خسارتهای احتمالی را به بیمه گر واگذار مینماید ولی بهر حال بدون عیب و ایراد نیست  و بدلایل زیر تعبیر درستی از بیمه بدست نمی آید :
1 - این تعریف صرفاً بیمه اشخاص را شامل میشود و بنابراین شامل بیمه مسئولیت نمی گردد .
2 - این تعریف حتی بعضی از رشته های اشخاص را شامل نمی شود . زیـرا می بایست وقوع حادثه انجام
پذیرد در صورتی که مثلاً بیمه عمربه شرط حیات مستلزم وقوع حادثه نیست .
3 - دراین تعریف به جنبه های فنی و نقش مفاهیم محاسبات بیمه توجهی نشده است .
4 - دراین تعریف به ماهیت تعاونی بودن بیمه که علت بوجود آمدن بیمه میباشد اشارهای نشده است .

با توّجه به مواره ذکر شده می توان بیمه را بشرح زیر تعریف کرد :
بیمه عقـدی است تعاونی که بر اساس اعداد بزرگ و علم بزرگ و علم آمار و تقسیم پذیری ریسک شکل گرفته و به موجب آن مؤسسه و یا صندوق مشترکی به نام بیمه گر با تشکیل گروهی از افراد جامعه به نام بیمه گذار که در معرض ریسک مشابهی قرار داشته و با دریافت وجوه معینی از آنان که حق بیـمه نامیده میشود متعّهد میگردد چنانچه حـادثه ای برای مورد بیمه بروز دهد و دچار زیان گردد به جبران خسارت به بیمه گذار اقدام نماید .

طبقه بندی بیمه
با توجه به پیچیدگی و تکامل روابط اقتصادی و اجتماعی ، ریسک های جدیدی نیز ظهور کرده یابه تنوع  ریسکهای قبلی اضافه گردیده . بنابراین برای تأمین پوشش ریسکها به تمایل به دگرگونی درقراردادهای بیمه ای افزایش یافته . هر چند ماهیت حقوقی قراردادهای بیمه ای یکسان نیست ولی در یک نگاه کلّی بیمه را به دو بخش زیر تقسیم می نماییم .
بخش اوّل ـ بیمه های اجباری یا اجتماعی social security insurance
به علّت خطرهایی که مــردم را تهدید میکند قانون برای حمایت ازمردم ، بیمه های اجتماعی را اجباریاعلام میکند .

کارگران و طبقات ضعیف و کم درآمد که قـشر بزرگ هر جامعه را تشکیل میدهد و بیشتر نیازمند بیـمه هستند معمولاً نه به لزوم بیمه و فایده آن واقف هستند و نه توان مالی پرداخت حــق بیمه را دارند . لذا دولت به منظور حمایت از این قشر ، قانون بیمه اجتماعی یا اجباری را تصویب کرده است .

تفاوت بیمه های اجتماعی با بیمه بازرگانی
الف ـ بیمه اجتماعی الزامیست ولی بیمه بازرگانی اختیاری است .
ب ـ در بیمه اجتماعی روابط بیـمه گر و بیمه گذار بر اساس مصوبات قانونی ودر بیمه بازرگانی ناشی از توافق طرفین و بصورت قراردادی می باشد .
ج  ـ در بیمه اجتماعی حق بیمه بر اساس میزان حقوق است در صــــورتیکه در بیمه بازرگانی بر اساس احتمال وقوع ریسک و میزان سرمایه می باشد .
د  ـ  در بیـمه اجتماعی اگر حق بیمه توسط کارفرما پرداخت نشود بیمه به قوت خود باقیست ولی در بیمه بازرگانی انجام تعهد بیمه منوط به پرداخت حق بیمه توسط بیمه گذار می باشد .

تعهدات در بیمه اجتماعی
1 . پرداخت هزینه معالجه و مداوای امراض
2 . پرداخت هزینه معالجه و مداوای اعضای بلافصل بیمه شده
3 . پرداخت غرامت نقص عضو و از کار افتادگی
4 . پرداخت کمک هزینه ازدواج ، وضع حمل و عائله مندی
5 . برقراری مستمری بازنشستگی و از کار افتادگی
6 . پرداخت هزینه کفن و دفن بیمه شده
7 . پرداخت کمک هزینه بیکاری

بخش دوم ـ بیمه های بازرگانی یا اختیاری private merchant insurance
که شامل رشته های زیر می باشد :
1 – بیمه اموال insurance property
در این بیمه موضوع  تعهد بیمه گر خسارت ناشی وارده به شیء مورد بیمه میباشد . مهّمترین ویژگی این بـیمه جبران خسارات وارده میباشد . از مهّمترین رشته های بیمه اموال باید از بیمه آتس سوزی ، اتومبیل ، باربری و محصولات کشاورزی نام برد .
2 ـ بیمه اشخاص یا زندگی insurance life
در این بیمه تعهد بیمه گر درارتباط با فوت و یا حیات و یا صدمه بدنی میباشد . دراین بیمه تعیین سرمایه بیمه با بیمه گذار می باشد .  بیمه اشخاص در بر گیرنده 3 ویژگی ممتاز می باشد :
الف ) مبلغ بیمه شده قابل ارزیابی نیست .

ب   ) پرداخت مبلغ خسارت به بیمه گر جنبه جبران ضرر و زیان مالی ندارد .
ج   ) بیمه گر نمیتواند به ادعای خود جانشین بیمه گذار برای وصول غرامت از مقصر حادثه باشد .
3 ـ بیمه مسئولیت insurance liability
در این بیمه مسئولیت مدنی بیمه گذار در قبال اشخاص ثالث بیمه میباشد . این بیمه فقط مسئولیت مدنی افراد بوده و بنابراین مسئولیت جزایی یا کیفری نمیتواند تحت پوشش قرار گیرد . از بیـمه های رایج این رشته می توان از بیمه مسئولیت هتل داران و پزشکان و ... نام برد . ازویژگیهای این بیـمه عدم اجرای قاعده جانشینی یا حق رجوع بیمه گر به مسئول حادثه میباشد .
4 ـ بیمه اعتبار و تضمین insurance and guarantee credit
این بیمه جزو بیمه های اموال میباشد که شباهت هایی نیز به بیمه مسئولیت دارد . در این بیـــمه ها ذینفع شخصی غیر از بیمه گذار است .

الف ) بیمه اعتبار
در این بیـمه قرارداد بین بیمه گر و بیمه گذاری است که از کسی یا کسانی طلب دارد و نگران است طلب او رأس موعد مقرر وصول نشود . ریسک تحت پوشش در این بــــیمه خطر عدم وصول طلب بیمه گذار میباشد .در این قرارداد بدهکار نقشی ندارد امّا اگر بدهی خود را نپردازد ، بیـمه گر طلب بیمه گذار را از محل بیمه نامه پرداخته و قائم مقام بیمه گذار در وصول طلب از بدهکار می باشد .

ب  ) بیمه تضمین
موضوع این بیـــمه مقدار معینی وجه نقد است که بیمه گر متعهد میشود که اگر بیمه گذار تحت شرایط قرارداد قادر به پرداخت دِین خود نباشد آن را پرداخت نماید .
در این بیمه 3 طرف وجود دارد :
1 / بیمه گر در نقش ضامن
2 / بیمه گذار یا بدهکار
3 / مؤسسه اعتباری یا بستانکار
در این بیمه انجام معامله منوط به وجود یک ضامن میباشد و ضامن متعهد میگردد که در موعد مقرر در صورتیکه بیمه گذار بدهکار گردد دِین نامبرده را پرداخت نماید .

وجوه تمایز قراردادهای بیمه اموال با اشخاص

شـــــــــرح بـــیمه امـــوال بیــــــمه اشـخاص
1. مدت بیمه نامه اکثراً یک ساله و کمتر بلند مدت و طولانی
2 . تعداد بیمه یا چند بیمه گی مجاز نبوده به هر تعدادى مجاز می باشد
3. قائده نسبی سرمایه اعمال می گردد اعمال نمی گردد
4 . قاعده جانشینی اعمال می گردد اعمال نمی گردد
5 . ماهیت ریسک احتمال وقوع دارد حتّمی است( زمان نا مشخص )
6 . نحوه پرداخت جنبه ترمیم و جبران خسارت فقط ادعای تعهد بیمه گر در قبال حق بیمه دریافتی
7 . کیفیت ریسک بسیار پیچیده ساده و عموماً سالم

تمـایز بیمه با ضمانت نامه
هر چند ضمانت نامه نیز مثل بیمه سندی است برای انتقال ریسک ولی تفاوت هایی نیز بین این دو موجود است .
1 ـ در ضمانت نامه سه طرف بستانکار ، بدهکار و ضامن وجود دارد . ولی بیمه معمولاً دو جانبه و بین  بیمه گر و بیمه گذار است .
2 ـ در ضمانت نامه بدهکار ضمانت را دریافت و وجـــه الضمان را می پردازد . ولی در بیـمه ،  بیمه گذار پوشش بیمه ای  مناسب خود را خریداری میکند .
3 ـ در تضمین برای ضامن احـتمال زیان متصور نیست حال آنکه بیـمه گر با آگاهی از وجود خسارتهای بالقوه اقدام به صدور بیمه نامه میکند .
4 ـ در ضمانت نامه ضامن میتواند برای جبران خسارت و باز یافت خود به بدهکار مراجعه کند. حال اینکه  بیمه گر با پرداخت خسارت حق مراجعه و بازیافت خسارت را از بیمه گذار ندارد .

اهّمیت بیمه و رابطه آن با اقتصاد
بیـمه و اقتصاد ملزوم هم و دو کفه ترازو در مناسبات اقتصادی و اجتماعی هستند   . زیــرا از یک طرف
رفاه اقتصادی و از طرف دیگروجود بیمه به دلایل زیر موجب بهبود وضعیت اقتصادی جامعه می گردد .
1 ) حـفـظ ثروت های ملّـی

2 ) تضمین ســرمایه گذاری ها
3 ) ایجاد اعتبار و توسعه مبادلات
4 ) بیمه ، تأمین کننده امنیت مالی در فعّالیت های تجاری
5 )افزایش  کارآیی  صاحب سرمایه
6 )توسعه سـرمایه گذاری
7 ) تأثیر بر مــوازنه ارزی
8 ) تشکیل درآمد ملّی اثر ایجاد ارزش افزوده
9 ) افزایش سطح اشـتغا ل

رابطه بیمه با ریسک
ریسک وجه تمام فعّالیتها و درذات تمام تصمیم گیری هایی است که انسان و یا یک سازمان تـولیدی در دوره فعّالیت خود اتخاذ میکند . ریسک ، دلیل وجــــود بیـمه و یا ماده اوّلیه برای تولید یک محصول بیـمه ای می باشد . بدون ریسک ، بیـمه مفهوم وجودی خود را از دست میدهد زیــرا در جامعه ای که ریسک وجود ندارد نیازی دیگر به بیمه نمی باشد . تعریف زیر از بیمه در رابطه با ریسک صورت میگیرد :
« بیمه ، ساز و کار یا خدمتی است برای انتقال ریسکهایی مشخص بیمه گذار به بیمه گر در قبال پرداخت حق بیمه توافق شده » .باید توّجه داشت که بیـمه گران نمی توانند هـــر ریسکی را که بیمه گذار از آن احساس عدم امنیت و نگرانی می کند بدون در نظر گرفتن ضوابط  و ملاحضاتی تحت پوشش قرار دهند . زیرا در آن صورت علاوه براینکه بیمه فلسفه وجودی خود را از دست داده و حالت شبه قمار پیدا میکند ، توان مالی بیمه گران نیزکاهش پیدا می کند .