اخلاق حرفه ای در صنعت بیمه

مقدمه
تمامی بیمه گران بزرگ جهان به این نتیجه رسیده اند که اصولا داشتن اخلاق حرفه ای یک برد است، در صورتی که در برخی از موارد بعضی بیمهگران این احساس را دارند که اخلاق حرفه ای سبب زیان آن ها می گردد. بارها ما در مطالعات می بینیم که در کشورهایی که دارای صنعت بیمهپیشرفته ای هستند، اخلاق حرفه ای هم پیشرفته تر می شود و بیمه گران برای حفظ بازارهای خود بیشتر به اخلاق حرفه ای متکی اند. 
ما وقتی از اخلاق صحبت می کنیم، از حوزه مدیریت و قوانین و مقررات پا فراتر می گذاریم؛ کنترل سازمان را به خود کنترلی و خودانضباطی حرکت می دهیم و درنهایت به سمت فرهنگ فرهیختگی و ترجیح منافع دیگران بر منافع خود حرکت می کنیم. در صنعت بیمه کشور ما، در این باره زیاد سخن گفته می شود و سندیکای بیمه گران و نمایندگی های بیمه نیز برای این مقوله ارزش بسیاری قائل هستند، ولی نکته مهم این است که ما باید به آن ها جامه عمل هم بدهیم. در اخلاق حرفه ای مشکلی که همه بیمه گران با آن روبه رو هستند، بحث ضمانت اجراست. آیا ضمانت اجرایی برای تحقق انتظاراتی که ما از صنعت بیمه کشور داریم تحت عنوان اخلاق حرفه ای وجود دارد یا خیر؟ اگر این تشکل شکل گیرد و انتخاببیمه گران و نمایندگی های بیمه و به طور کلی شبکه فروش بیمه های بازرگانی بر اساس ضابطه ای بسیار قدرتمندتر باشد و کنترل های منظمی هم در زمینه فعالیت هایی که انجام می دهند توسط سازمان های مستقلی صورت بگیرد در آن صورت اخلاق حرفه ای بارور می شود. در غیر این صورت، ما باید همه چیز را قانونمند کنیم و آن وقت دیگر اخلاق حاکم نیست، بلکه قانون حاکم است. 

اخلاق حرفه ای و پیتر دراکر
در بحث اخلاق حرفه ای، بد نیست که نگاهی به دیدگاه های آقای پیتر دراکر، پدر مدیریت نوین، داشته باشیم که بسیاری از کشورهای صنعتی خودشان را مدیون دیدگاه های وی می دانند. او معتقد است که مدیریت تنها فرماندهی و نظارت نیست و یک مدیر سازمان علاوه بر این که به مباحث تولید، کیفیت و بازار می اندیشد، باید به مسایل انسانی در بنگاه نیز توجه کند چون سرمایه اصلی اوست و باید به اخلاق و ارزش های جامعه و تاثیرش بر بنگاه خود توجه داشته باشد و رضایت جامعه و رضایت مشتری و ذی نفعان را ببیند. دراکر تا آن جا پیش می رود که حتی به امور خیریه ای که می تواند تاثیر مثبت بر بنگاهش بگذارد، تاکید می کند. حتی در مدل تعالی سازمانی که در اروپا مطرح است، یکی از شاخصه هایی که بر اساس آن، بنگاه برتر شناخته می شود این است که آن بنگاه چه نقشی در رشد جهان ایفا کرده است. نهادینه کردن این مسایل در مدیر یک بنگاه نیازمند وجود صلاحیت و اخلاق حرفه ای است که بتواند این فضاها را در بنگاه و یا سازمان قرار دهد. 
دراکر در جایی دیگر می گوید که هنر یک مدیر در یک بنگاه این است که هم امکانات داخل و بیرون بنگاه را اعم از اخلاقی و فرهنگی و مسایل اقتصادی و سیاسی جامعه به خدمت بگیرد. وی سپس می گوید که مدیر بنگاه باید بنگاهش را به صورت مستمر بهسازی کند، یعنی برای اتفاقات احتمالی از پیش آماده باشد؛ چون همیشه بنگاه در روال طبیعی مطلوب مدیر حرکت نمی کند زیرا رقبا از راه می رسند و کالایی با کیفیت بهتر و جلب رضایت مشتری عرضه می کنند. بنابراین، شاخص موفقیت مدیر بنگاه این است که هر کس در سازمانش وظیفه خودش را به خوبی بشناسد و به خوبی عمل کند. اگر مدیری موفق شود چنین بنگاهی را سازمان دهد که همه در بنگاه خودشان وظیفه خودشان را خوب بشناسند و خوب انجام دهند، می شود گفت که مدیر موفق است. ما باید چنین مدیرانی را تربیت کنیم که بتوانند در معماری مدیریت نوین برای حضور در بازار جهانی و تحقق آن اهداف برنامه آماده شوند. 
همان گونه که تاجران برجسته در طول زمان شناخته می شوند و برای مثال امتیازات صادراتی به آن ها تعلق می گیرد، صلاحیت های اخلاقی نیز در طول زمان شکل می گیرد. در حال حاضر، صلاحیت های حرفه ای بیمه گران کاملا تعریف نشده است و تعریف صلاحیت های اخلاقی هم به نظر می رسد کار ساده ای نیست. در ایران، صلاحیت های اخلاقی بیمه گران صرفا به سیاست های بیمه مرکزی ایران بستگی دارد. این سازمان ناظر اگر بیمه گر و یا شبکه فروش صلاحیت های اخلاقی را رعایت نکرد، می تواند او را در لیست سیاه خود قرار دهد و دیگر از او استفاده نکند. 

مولفه های اخلاق حرفه ای
آن چه در صنعت بیمه کشور به وضوح می توان دریافت این است که جای دوره های آموزش بلندمدت برای بیمه گران خالی است. این دوره ها می تواند مدیران یا دانش آموختگانی که از تجربه یا دانش بهره مند هستند و حالا می خواهند به عنوان شبکه فروش بیمه های بازرگانی وارد بازار گردند، را همزبان و همفکر کنند و با آموزش اصول اخلاقی و شایستگی های حرفه ای یکپارچه سازی لازم را در مبانی، مفاهیم و روش ها ایجاد نمایند. 
در جمع بندی سخن باید گفت اخلاق حرفه ای بر دو مولفه استوار است: 
1) مبتنی بر فرهنگ جامعه باشد. اساسا نمی توان اخلاق حرفه ای بیمه گران در ایران را براساس اخلاق حرفه ای که در ایالات متحده یا انگلیس یا در سوئیس است، ترسیم کنیم؛ زیرا حتما باید نگاهی به فرهنگ جامعه خودمان داشته باشیم. 
2) مبتنی بر شناختی کافی از فعالیت های پیچیده و مختلف بیمه گران باشد. بر این اساس، اخلاق در حرفه بیمه گری با اخلاق حرفه ای در پزشکی و مهندسی متفاوت است. 
شناخت این دو پایه می تواند منجر به این شود که اصول اخلاقی مناسبی تدوین شود که واقع بینانه و متناسب با فضای جامعه و حرفه باشد. در این صورت، ضمانت اجرای آن هم امکان پذیرتر است. 

ضرورت حفظ اعتبار
بیمه گر ممکن است به خاطر ارائه نرخ های مصوب شورای عالی بیمه در یک جا کار را از دست بدهد، ولی حفظ اعتبارش برای او در آینده سرمایه است. پس باید تاکید کرد اگر بیمه گر بر اخلاق حرفه ای خودش مقید باشد و نگاه بلندمدت داشته باشد و در حین کار دو پروژه را هم از دست بدهد، اخلاق حرفه ای خودش را از دست نمی دهد. این امر بی شک می تواند در آینده برای او یک سرمایه تلقی شود که البته باید در آیین نامه شورای عالی بیمه از این گونه ارزش ها دفاع شود. بر این اساس، اگر بیمه گری در جایی پای بند به اخلاق حرفه ای اش باشد ولی سایر رقبا او را زیر فشار قرار دهند، شورای عالی بیمه باید با دفاع از ارزش های خود اجازه ندهد که این ارزش ها لوث شوند. 

صلاحیت حرفه ای
بیمه گران باید همزمان با صلاحیت خود که جزیی از اخلاق است، به طرف مجموعه اجزای دیگر اخلاق حرفه ای حرکت کنند. داشتن اخلاق حرفه ای یک تمرین است و همیشه هم اخلاق حرفه ای ما در برابر سایر رقبا نیست، در خیلی از موارد در برابر بیمه گذاران است. 
در ارتباط با اخلاق حرفه ای مباحث مختلفی مطرح شده است. برخی معتقدند که در صنعت بیمه صلاحیت حرفه ای بالاتر از اخلاق حرفه ای است پس باید اول به آن رسید و سپس به اخلاق حرفه ای پرداخت، زیرا صلاحیت اخلاقی باید در جامعه دوطرفه باشد و بیمه گران هم موقعی می توانند آن را به خوبی در جامعه رعایت کنند که با مباحث جامعه مطابقت داشته باشد. 
از مباحث دیگری که در اخلاق حرفه ای باید به آن ها پرداخت بحث تشکل گرایی، بحث نظام مند کردن اخلاق بیمه گران و بالاخره آسیب شناسی رفتار بیمه گران است که هر یک می تواند به نوبه خود به روشن کردن تنگناها و رسیدن به راه حل ها، کمک کنند باشد. خدمات شبکه فروش یکبیمه گر یک فعالیت گروهی دارای ویژگی های مشترک است که ایجاب می کند شبکه های فروش بیمه های بازرگانی متشکل شوند. افراد این گروه حقوق مشترک، تکالیف مشترک و نیازهای مشترکی دارند که نیازمند حمایت های مشترک است. مقررات و نرم افزارهای شبکه ای مشترک، یعنی همان زیرساخت های موردنیاز همه فعالان صنعت بیمه باید با هم به صورت شبکه دیده شود. 

تشکل قوی 
میان بیمه گران تعامل های چندجانبه و محیط رقابتی مشترک وجود دارد. مخاطبان آن ها بیمه گذارانی هستند که می توانند به بیمه گران مراجعه کنند. تعاملات و ارتباطات جمعی مشترک، آن ها را وادار می کند با هم و در یک تشکل فکر کنند. پس از ایجاد یک تشکل قوی، باید نظام و سامانه ای ایجاد شود که تمام ابعاد و اجزا و عوامل تاثیرگذار، روابط افراد، میزان نقش، ماموریت ها و وظایف و تعامل و ارتباطات میان اجزای نظام تعریف شود. بنابراین، ضرورت ایجاد یک نظام کار احساس می شود. چون اگر روابط بیمه گران خارج از این نظام باشد، نمی توان ارتباط لازم را با سایر نظام های جامعه به منظور حل مشکلات و دریافت ابزارهای حمایتی برقرار کرد. 
اگر این اتفاقات بیفتد، در آن صورت بسیاری از مباحثی که به عنوان بخشی از ظرفیت ملی برای انجام فعالیت های رو به توسعه و نقش این تشکل و نظام در رشد و توسعه کشور مطرح شد، کاملا مشهود خواهد بود. به بیان دیگر، سایر نظام های مدیریتی کشور نیز متوجه این واقعیت می شوند که بدون استفاده از این نظام و این تشکل، امکان تحقق اهداف توسعه ای امکان پذیر نیست. بنابراین، اگر بخواهیم نگاه توسعه ای به صنعت بیمه داشته باشیم، مطمئنا باید در قالب تشکل و یک نظام حرفه ای قوی و منسجم صورت گیرد تا امکان توسعه فرهنگ بیمه توسط بقیه بخش هایی که در جامعه وجود دارد فراهم شود. تشکل هایی که در حرفه بیمه گری مشغول به فعالیت هستند چون کار فکری می کنند، قوی تر از دیگران عمل می کنند. در حال حاضر، شبکه فروش بیمه گران فوق العاده آسیب پذیر است. بنابراین، محیط کاری ایجاب می کند که بیمه گران دور هم جمع شوند تا بتوانند از منافع حرفه ای خودشان دفاع و حمایت کنند. 

نظام مند کردن اخلاق حرفه ای
تدوین نظام نامه اخلاق حرفه ای در سه بخش کارکنان، شبکه فروش غیرمستقیم و سازمان های ناظر بیمه گری می تواند به نهادینه کردن اخلاق حرفه ای در صنعت بیمه کمک کند. 

آسیب شناسی رفتار حرفه ای
شاید بتوان گفت اولین گام در نهادینه سازی اخلاق حرفه ای در هر سازمان شناخت آسیب های ناشی از اختلالات رفتاری و اخلاقی در آن سازمان است تا کلیه برنامه ها و نظام نامه های اخلاقی بر پایه رفع آن ها شکل یابد.