مقدار دیه قتل نفس وشرحی در باره آن

فھرست مطالب صفحه

ماده 297 شرحی پیرامون امور ششگانه

بخش نخست – اجناس ومقادیردیات ونظرات فقها

بخش دوم -آیا اجناس دیه یکی اصل است وباقی بدل ویا

بخش سوم –آیا دست جانی در پرداخت دیه باز است

بخش چهارم –روش متناسب با مقتضیات زمان برای محاسبه دیه

بررسی تاریخ تحولات نقود اسلامی

آشنایی با دو نقد اسلامی 1-درهم 2-دینار

نسبت ارزش بین درھم ودینار

منابع ----------------------------------------------------------------- 8

٢

مقداردیه قتل نفس

ماده ٢٩٧ قانون مجازات اسلامی(دیھ قتل مرد مسلمان یکی از امور ششگانھ ذیل است کھ قاتل

در انتخاب ھر یک از آنھا مخیر می باشد وتلفیق آنھا جایز نیست )

١. یکصد شتر سالم وبدون عیب کھ خیلی لاغر نباشد

٢. دویست گاو سالم وبدون عیب کھ خیلی لاغر نباشد

٣. یک ھزار گوسفند سالم وبدون عیب کھ خیلی لاغر نباشد

۴. دویست دست لباس سالم از حلھ ھای یمن

۵. یکھزار دینار مسکوک سالم وغیر مغشوش کھ ھر دینار یک مثقال شرعی طلا بھ وزن

١٨ نخود است

١٢ نخود نقره می باشد / ۶. ده ھزار درھم مسکوک سالم وغیر مغشوش کھ ھر درھم بھ وزن ۶

تبصره : قیمت ھر یک از امور ششگانھ در صورت تراضی طرفین ویا تعذر ھمھ آنھا پرداخت می ·

شود

شرحی پیرامون امورششگانه :                                                 

یکی از موارد مھم ونا ھماھنگی قانون دیات موضوع مقادیر دیھ ونحوه محاسبھ و پرداخت آن می باشد کھ در

ماده ٢٩٧ قانون مجازات اسلامی بدان اشاره شده است موضوع مھم این است کھ اگر بطور مستقیم مقادیر ذکر

شده از کتب فقھی اقتباس گردیده است اما این نحوه نگارش قانون با شرایط اقتصادی واجتماعی جامعھ ما

تطابق نداشتھ وحاکی از عدم توجھ قانون گذار بھ شرایط وخصوصیات جامعھ ای کھ این قانون در آن بھ اجرا

در می آید بوده است

برھمگان روشن است کھ در عرف جامعھ ما پذیرفتھ نیست کھ شتر وگاو وگوسفند در ایفای تعھدات مالی ویا

جبران خسارتھا بعنوان مبنا ،ملاک عمل قرار گیرد . امروزه در جامعھ ما نیز چون سایر جوامع پول بعنوان

مبنای اصلی مبادلات ومعیار تعیین قیمت اشیا ء نقش اساسی یافتھ و مردم در نیازھای روزمره خود از نقد

رایج سود می جویند نھ ازکالاھایی کھ در کذشتھ وآنھم در جوامعی خاص ملاک ومبنای مالیت سایر اشیا ء

بوده اند !در مورد دینار و درھم نیز باید گفت اگر چھ آنھا در گذشتھ خود نقد رایج بوده اند اما در حال حاضر

جز در موزه ھا ومجموعھ ھای تاریخی در مکان دیگری یافت نمی شوند

برای بررسی بیشتر موضوعاتی کھ اشاره شد ضروری می نماید کھ ابتدا ادلھ ومستندات فقھی مقادیر دیات

مورد بررسی وباز بینی قرار گیرن تا مشخص شود کھ استنباط موجود از این ادلھ تا چھ حد صحیح بوده وتا

چه حد خدشه پذیرند

در این بحث لازم است وارد چھار بخش شویم :

بخش نخست : اجناس ومقادیر دیات ونظرات فقھا

بخش دوم :آیا از اجناس دیھ یکی اصل است وباقی بدل ویا نظرات دیگر ?

بخش سوم :آیا دست جانی در پرداخت دیھ باز است ?

بخش چھارم : روش متناسب با مقتضیات زمان برای محاسبه دیه .

بخش نخست –فقھای اھل سنت بھ جھت وجود روایات فراوانی کھ از رسول اکرم (ص ) در مورد تعیین

صد شتر بعنوان دیھ قتل نفس نقل شده است ھمگی بر پرداخت دیھ از این جنس اتفاق نظر دارند اما درمورد

پرداخت دیھ از سایر اجناس درمیان آنھا اختلاف نظر وجود دارد .در این مورد نظر فقھای شافعی ،حنبلی

،حنفی و مالکی یکسان نیست و برای بررسی نظرات آنھا می توان بھ کتب فقھی مربوطھ مراجعھ نمود ( ١)در

میان فقھای شیعھ ھمگی بھ استناد روایاتی کھ از ائمھ معصومین (ع ) بھ آنھا رسیده است بر جواز پرداخت دیھ

از اجناس ششگانھ اتفاق داشتھ و در این زمینھ اختلافی میان آنھا وجود ندارد .نھ تنھا فقھای شیعھ بلکھ فقھای

دیگر مذاھب اسلامی نیز،ھمگی بر این موضوع کھ دیھ نفس صد شتر است ،اتفاق نظر دارند و در این زمینھ

ھیچ اختلافی از ایشان نقل نشده است تنھا اختلاف مربوط بھ اوصاف شتران در جنایات (عمد،شبھ عمد

،وخطاای محض )است .مرحوم شیخ طوسی بھترین جمع را در میان روایات نموده کھ ذکر آنھا ضروری بھ

نظر می رسد وی در کتاب استبصار پس از بیان رویات مختلفی کھ در مورد سن شتران دیھ در قتل شبھ عمد

( وخطای محض وارد شده است می گوید( ١

------------- ------------------------------------------------------------------------------------------

١- رک –المحلی ابن حزم اندلسی جلد ١٠ ص ٣٩٠

٣

اختلافی کھ میان رویات وارد شده در مورد سن شتران دیھ در قتل خطاوشبھ عمد وجود دارد بدین صورت

قابل توجیھ است کھ بگوییم : حاکم شرع یا امام مسلمانان ،با توجھ بھ اوضاع واحوال حاکم بر قضیھ ،می تواند

بھ ھر دستھ از روایات کھ مصلحت می داند عمل کند .

در مقدار دیھ از جنس گاو ،گوسفند ،حلھ ،درھم ودینار بھ اختصار مطالبی قابل ذکر است .در این سخن کھ دیھ

ھمچون شتر از از جنس گاو،گوسفند،حلھ ،درھم ودینار نیز قابل پرداخت است مورد اتفاق فقھای شیعھ قرار

گرفتھ ودر روایات زیادی نیز بر جواز پرداخت آن بعنوان دیھ تصریح شده است .

مرحوم نجفی صاحب جواھر الکلام ( ٢) بر تمام موارد فوق شرح وتوضییح داده است کھ رجوع بھ آن منبع

پر فایده خواھد بود بعنوان مثال معنی دقیق حلھ ،درھم ودینار ومسکوک بودن وامثالھم بطور مبسوط بیان شده

است .

بخش دوم – در باب اصل در مقادیر دیات

در شش موردی کھ برای پرداخت دیھ تعیین شده است وپرداخت ھر یک از این موارد بھ شکل وجوب تخییری

است یعنی مرتکب قتل مخیراست کھ ھریک از امور ششگانھ را انتخاب کند . اما مسئلھ ای کھ مورد اختلاف

است این است کھ آیا چیزی از این موارد اصل است تا موارد دیگر بدل آن باشند یا ھمھ موارد از این جھت

یکسانند ?در این مورد دیدگاه فقھا متفاوت است .

مراد از اصل یعنی اولین جنسی کھ در شرع بعنوان دیھ تعیین گردیده است . مسلم است کھ شتردر اسلام بر

اساس سنت رایج در بین اعراب جاھلی ارزش مالی داشتھ وبعنوان دیھ بشمار آمده واسلام نیز مھر تایید بر آن

( زده است تا آنجا کھ استعمال کلمھ ≤مال ≥ بطور مطلق ،معنای شتر می داده است ( ٣

اما آنچھ در تشریح ابتدایی دیھ در اسلام مورد توجھ بیشتر قرار گرفتھ و برای اولین بار دیھ از آن مقدر شده

،شتر بوده است .

در میان فقھای اھل سنت اختلاف نظر وجود دارد بعضی ھا شتر را اصل می دانند بعضی تمام امور را در

( عرض ھم می دانند ( ۴

فقھای شیعھ بر این موضوع کھ اجناس ششگانھ دیات ھمگی اصل حساب شده ،در عرض یکدیگر قرار دارند

( متفق القول اند وبعضی ھا ادعای اجماع بر آن دارند چناچھ شیخ الطایفھ در این زمینھ می گوید : ( ۵

پیش از این گفتیم کھ در نزد ما (امامیھ )اجناس دیھ شش چیز است کھ ھمگی در جای خود اصل بھ حساب آمده

،ھر یک بدل از نفس مقتول ....وھر کس بھ طور معمول دارنده یکی از این اجناس بھ حساب می آید ،در

صورتی کھ آن جنس در نزد او موجود باشد ھمان از اوگرفتھ می شود واگر آن جنس در نزد او موجود نباشد

،یکی دیگر از اجناس ششگانھ از او پذیرفتھ می شود ،کھ در این صورت فرقی نمی کند کھ آن جنس دیگر از

نظر قیمت با شتر یکسان باشد ،یا کمتر ویا بیشتر از شتر ارزش داشتھ باشد .

در این بحث تذکر نکتھ ای لازم بھ نظر می رسد و آن این است کھ در بعضی از روایات باب دیات مشاھد می

کنیم کھ تنھا یک یا چند جنس از اجناس ششگانھ دیات بر شمرده شده اند و ذکر سایر اجناس در آنھا خودداری

شده است

( مثل روایت زیر : ( ۶

علی (ع ) می فرماید دیھ ھزار دینار است وارزش ھر دینار نیز برابر با ده درھم است . شاید بھ نظر بعضی

چنین بھ نظر می رسد کھ ظاھر این گونھ روایات تنھا اصل بودن ھمان جنس یا اجناسی است کھ در آنھا ذکر

شده است وبھ ناچار با ید پذیرفت کھ باقی اجناس بعنوان قیمت ویا بدل بھ حساب می ایند اما باید توجھ داشت

این نحوه بیان اجناس دیھ ،نھ بھ این دلیل بوده است کھ از نظر امام (ع ) فقط آن اجناس ذکر شده اصل در دیھ

بوده اند بلکھ این احتمال وجود دارد کھ امام (ع ) در مواجھھ با شخصی کھ از اجناس دیھ از ایشان سئوال

نموده است تنھا بھ بیان آن جنس (خاص ) بسنده نموده کھ با توجھ بھ وضع حال وموقعیت شخص سئوال کننده

از نظر نوع معیشت و منطقھ سکونت تھیھ آنھا آسانتر بوده وقابیلت پرداخت بھتری داشتھ است .

زیرا در آن زمان نوع دارایی مردم بھ لحاظ اینکھ صحرا نشین و یا شھر نشین بوده باشند

متفاوت بوده و در نزد ھر گروه از مردم تنھا جنس خاصی یافت می شده است و امام نیز بھ

خوبی بھ این امر واقف بوده اند و از این روپاسخ ایشان

- -------------- --------------------------------------------------------------------------

١-الاستبصار – جلد ۴ص ٢ ٢۶٠ - جواھرالکلام – جلد ٣ ۴٣ – لسان العرب ،جلد یازده ص

۴ ۶٣۵ - رک قانون دیات ومقتضیات زمان مرکز تحقیقات واستراژیک ریاست جمھوری ص

١٨۴ و ۵ ١٨۵ - المبسوط فی فقھ الامامیھ ،جلد ٧ص ۶ ١١٩ -رک وسائل الشیعھ جلد ١٩ ص ١۴٢

٤

بھ مقتضای حال سئوال کننده بوده است وشاید ھمین موضوع باعث شده است کھ در کمتر روایتی از≤حلھ ≥

بعنوان یکی از اجناس دیھ یاد شود زیرا کمتر کسی یافت می شده است کھ برای او تھیھ دویست حلھ یمانی ویا

نجرانی بسولت امکان پذیر بوده باشد .

بنابر این جای ھیچ اشکالی باقی نمی ماند کھ بھ مقتضیات روایات نیز ھمھ اجناس دیھ اصل بھ حساب می ایند

اما این نکتھ را نباید از نظر دور داشت کھ اصل بودن ھمھ اجناس در واقع بھ این اعتبار بوده است کھ ھمھ آنھا

بھ ک میزان معین از مالیت در عصر صدور روایات دلالت می کرده اند .در عصر ما نیز باید در پی آن باشیم

ببینیم آیا ھمھ اجناس ششگانھ چنین مالیتی (ارزش روز ) را دارند یا خیر ?

در زمان رسول اکرم (ص ) وتا مدتی پس از ایشان آنچھ بیشتر مبنای پرداخت دیھ قرار می گرفت شتر بود

واگر در مواردی قرار بر پرداخت قیمت شتر می شد قیمت روز شتر را مبنای پرداخت دیھ قرار می دادند .

تاینکھ در زمان خلیفھ دوم گرانی بیش از حد شتر باعث گردید کھ این خلیفھ برای رفع اختلاف مردم در قیمت

شتر مقادیر معین از درھم و دینار را بعنوان دیھ تعیین نماید و بعلاوه او بھ تعیین مقدار دیھ از اجناس مختلف

پرداخت تا ھر گروه از مردم بتوانند آن جنسی را کھ در اختیار دارند بعنوان دیھ بپردازند .

نکتھ قابل توجھ این است کھ شھادت تاریخ وتصریح فقھای اھل سنت از سوی یاران پیامبر (ص ) ھیچگونھ

مخالفتی بعمل او صورت نگرفت تا آنجا کھ فقھای اھل سنت این عدم مخالفت اصحاب را بھ منزلھ اجماع آنان

( بر این موضوع تلقی کرده اند ( ١

از طریق شیعھ نیز نقل شده است کھ امیر المومنین علی (ع ) در زمان خلافت خود بھ دلیل افزایش درھم در

بین مردم ،

دیھ را بر اساس درھم تعیین فرمودند .

تمام اینھا بیانگر این است کھ فھم عمومی اصحاب و یاران پیامبر (ص ) از دیھ این بوده است کھ دیھ ،چیزی

بیش از مقداری معین از مالیت کھ می بایست در مقابل نفس ویا عضو تلف شده پرداخت شود نمی شود و

دراین میان تنھا ادای آن مالیت معین موضوعیت دارد نھ پرداخت جنس خاص .

پس کافی است کھ ما دریابیم چھ میزان مالیت از طرف شرع بعنوان دیھ تعیین شده است تا بتوان در ھر زمان

با توجھ بھ آنچھ در بین مردم از اعتبار بیشتری برخورداراست بھ تعیین راه ادای این میزان مالیت بپردازیم

وبھ عبارت دیگرھمچنان کھ در اوایل تشریع دیھ بھ تصریح فقھای شیعھ واھل سنت مقادیری مساوی از حیث

مالیت (ارزش اقتصادی روزو قدرت خرید )از اجناس مختلف با توجھ بھ شرایط اقتصادی آن عصر بعنوان

دیھ تعیین گردید . در این عصر نیز می بایست با توجھ بھ شرایط اقتصادی موجود جنسی کھ رواج بیشتری

دارد برای تادیھ مالیت مورد نظر شرع در نظر گرفتھ شود .

بخش سوم – آیا در پرداخت دیھ تنویع وجود دارد یا تخییر?

در بسیاری از رویات نقل شده از ائمھ معصومین ونیز روایات اھل سنت در مقام تعیین دیھ از

اجناس مختلف تعبیراتی بکار رفتھ کھ ھر یک از اجناس دیھ برای صاحبان ھمان جنس تشریع

شده است

این دو نظر (تنویع و تخییر) در میان اھل سنت وشیعھ طرفدارانی دارد اما قول مشھور میان فقھای متاخر

شیعھ قول بھ تخییر است و فقھای اھل سنت بیشتر قول بھ تنویع را پذیرفتھ اند در مورد نظرات فقھای اھل

سنت بھ تفصیل بحث گردیده است اما در میان فقھای اھل شیعھ بھ نظر صاحب جواھر وشیخ طوسی در

المبسوط با عین عبارت ونیز تعدادی از فقھا را کھ نظر بھ تنویع وتخییر داده اند نام می بریم .

در جواھرالکلام پس از بررسی نصوص وفتاوای موجود در این باب با صراحت نتیجھ می گیرد کھ .....ان

( ھذاه الستتھ مقادیر اصول .....( ٢

.....مقادیر (اجناس) ششگانھ د یات ھمگی در جای خود اصل شمرده شده وھیچ یک بدل وجانشین دیگری

بحساب نمی اید ،بنابراین لازم نیست کھ اینھا از نظرقیمت با یکدیگر مساوی باشند ،ویا اینکھ پرداخت یکی

مشروط بھ نبودن دیگری باشد،پس بااین اوصاف می توان گفت کھ جانی (وارده کننده صدمھ ) در پرداخت

ھرکدام __________از این مقادیرمخیراست ھمچنانکھ بسیاری از فقھا بر این مطلب تصریح کرده اند و....بنابراین امکان

دارد فقیھی اصل بودن ھمھ مقادیر را بپذیرد ودرآن ادعای اجماع نیز بنماید اما قائل بھ تخییر نباشد توجھ بھ

( عبارتی از شیخ طوسی صحت ادعای ما را بھ اثبات می رساند ایشان در کتاب مبسوط می فرمایند : ( ٣

-----------------------------------------------------------------------------------------

١- قانون دیات ومقتضیات زمان . ص ٢ ٢٠۴ - جواھرالکلام جلد ۴٣ ص ٣ ١۵ - دیات ومقتضیات

زمان ص ٢٢١ بھ نقل المبسوط

٥

پیش از این گفتیم کھ در نزد ما (امامیھ )ھر شش جنس دیھ بھ نوبھ خود ،اصل شمرده شده وچنینی نیست کھ

بعضی از آنھا جانشین بعضی دیگر باشد بلکھ ھرکدام از انھا بدل نفس بھ حساب می آیند ....وھر کس اھل یکی

از این اجناس ومالک آن بھ حساب آید در صورتی کھ آن جنس در نزد او موجود باشد ھمان از او گرفتھ می

شود .محقق حلی در شرایع بھ صراحت می گوید : جانی مخیر است کھ ھرکدام اجناس (ششگانھ )را کھ

( خواست پرداخت کند ( ١

علامھ حلی قول بھ تخییرداده است : ھمھ اجناس دیھ در جای خود اصل بوده ....واختیار پرداخت ھریک از

( آنھا بھ دست جانی است ( ٢

بخش چھارم – روش متناسب با مقتضیات زمان برای محاسبھ دیھ

در مباحث مطرح شده ومتون فقھی شیعھ وسنی آنچھ مشخص است این است کھ در ابندای تشریع دیھ میان

مقادیر مشخص شده از اجناس مختلف آن از نظر ارزش ،تساوی برقرار بود اما بھ مرور زمان این مقادیر

مشخص شده از نظر ارزش اختلاف فاحشی با یکدیگر پیدا کردند تا بھ حدی کھ امروزه دیگر نمی توان گفت

ھمھ آنھا در واقع بدل و یا قیمت یک چیز بھ حساب می آیند واین بر خلاف حکمت تشریع اجناس مختلف دیھ

( در آغاز امر است ( ٣

از این رو لازم است در این زمان ،روش واحدی را برای تعیین مقدار دیھ اتخاذ کنیم تا بتوانیم آن را ھمچون

یک قانون وقاعده کلی در تدوین قوانین بکار بندیم . آنچھ قابل بررسی است سھ نکتھ از روایات است کھ در

کتب مختلف فقھی ذکر شده است . سھ نکتھ ای کھ توجھ بھ آنھا می تواند ما را در اتخاذ مبنایی صحیح در

تقویم ومحاسبھ دیھ یاری کند ٠

نکتھ اول : دیھ قیمت مقدر چیزی است کھ تلف شده است .

در بعضی از روایات از دیھ تعبیر بھ قیمت شده است : از جملھ آنھا می توان بھ صحیحھ حسن بن صالح اشاره

( کرد کھ در آن وقتی راوی از امام صادق (ع ) سوال می کند کھ : ( ۴

قیمت دوانگشت سالم با کف دست وقیمت سھ انگشت ....کھ قبلا فلج شده بودنده اند چقدر است ?

حضرت پاسخ می دھند : قیمت دو انگشت سالم بھمراه بھمراه کف دست دو ھزار درھم ، و قیمت سھ

انگشتی کھ فلج شده بوده با کف دست ھزار درھم است و .....

نکتھ دوم : زمان ومکان پرداخت دیھ در تعیین جنس آن دخالت دارد .

ازمجموعھ روایات نقل شده در باب دیات چنین بر می آید کھ شرایط زمان ومکان در این کھ چھ جنسی مبنای

اخذ دیھ قرار گیرد موثر بوده است ،ھمین امر باعث شده است کھ در بعضی از زمانھا ومکانھا برای پرداخت

دیھ ،یک جنس معین وخاص ،بیشتر مورد توجھ قرار گیرد ،ولی در بعضی از زمانھا ومکانھا ھمین جنس

( خاص چندان مورد توجھ قرار نگیرد ( ۵

نکتھ سوم : تشریع اولیھ دیھ بھ نحو امضای سنت رایج در بین اعراب جاھلی بوده است ٠

از بعضی از روایات وارد شده در باب دیھ می توان بھ این نتیجھ دست یافت کھ اسلام در تشریع اولیھ دین

ھمان سنتی را کھ بین اعراب پیش از اسلام در مورد اخذ دیھ وجود داشتھ ،با اصلاحات واضافاتی پذیرفتھ

است ،از جملھ می توان بھ روایتی اشاره کرد کھ شیخ صدوق از امام صادق (ع ) نقل کرده کھ آن حضرت از

( پدران خود نقل می کند کھ پیامبر اکرم (ص ) در وصیت خود بھ علی (ع ) فرموده است : ( ۶

ای علی !ھمانا عبدالمطلب پنج سنت را در عصر جاھلیت بنیان نھاد کھ خداوند نیز ھمان ھا را در اسلام جاری

ساخت ........و او دیھ قتل را صد شتر سنت قرارداد وخداوند ھم ھمین را در اسلام برقار نمود .

البتھ اقدام شارع در پذیرش سنت گرفتن صد شتر بعنوان دیھ خالی از وجھ نبوده است ،زیرا چنانکھ پیش از

این نیز گفتھ شد ،در آن عصر ھیچ چیز بھ اندازه شتر در نزد اعراب از ارزش ومالیت برخوردار نبوده است

نتیجه گیری : حال با توجھ بھ این نکات باید دید آیا می توان یکی از اجناس ششگانھ دیات را کھ ھم تھیھ آن

سھل تر باشد و ھم از اثبات ارزش بیشتری برخوردار باشد و بعلاوه با مقتضیات زمان ما نیزمناسب تر باشد

بھ عنوان محاسبھ دیھ ،مشخص نمود یا خیر ?

بررسی تاریخ تحولات نقود اسلامی

دراین مورد لازم است کھ یک بررسی بر تاریخ تحولات نقود اسلامی داشتھ باشیم .

آشنایی با دو نقد اسلامی :

- ----------------------------------------------------------------------------------------

١- شرایع جلد ٢۵ ص ٢ ٣٩١ - قواعد الاحکام ص ٣ ۵٩٩ - رک – مقابھ دونکتھ از حقوق کیفری – سید

محمد موسوی بجنوردی فصلنامھ حق شماره ١١ و ١٢ ص ۴ ٩٨ - وسائل شیعھ – جلد نوزده ص ٢۵٣

۶و ۵- وسا ئل االشیعھ جلد ١٩ ص ١۴١ و ١۴۴

٦

بطور اجمال در مورد نقودی کھ در بین اعراب تا پیش از اسلام رایج بوده است می توان گفت

: تا قبل از ضرب سکھ در دوران اسلامی آنچھ در بین اعراب رواج داشتھ ،سکھ ھای طلا

ونقره ای بوده کھ از سرزمین ھای مختلف ،واز جملھ ایران وروم بدست آنھا می رسیده است

کھ سکھ ھای نقره را بھ اسم (درھم ) و سکھ ھای طلا را بھ اسم( دینار ) می شناختند وگاه نیز

از سکھ ھای طلا تعبیر بھ (عین )واز سکھ ھای نقره تعبیر بھ (ورق ) می کردند وسکھ ھای

مسی نیز رواج داشت کھ بھ آنھا (دانق ) می گفتند

مبنای ارزش این سکھ ھا برای اعراب آن زمان وزن مشخص آنھا بود ،بعبارت دیگر در نظر

آنھا (دینار) قطعھ ای از طلا بھ وزن یک مثقال بود کھ تنھا نقشی از سلطان و پادشاھی کھ آنھا

را ضرب کرده بود بدان اضافھ شده بود و (درھم ) نیز مقدار معینی نقره بود .

بر ای آشنایی بیشتر با این نقود ،در موردھر یک (درھم ودینار ) بھ طور جداگانھ مطالبی را

بیان می کنیم :

١. درھم : ھمچنانکھ گفتھ شد دراھمی کھ میان اعراب رایج بود از سرزمین ھای مختلف

بدست آنھا می رسید وبعلاوه این نقود ،زنھای یکسانی نداشتند چنانکھ مورخین گفتھ

اند : حداقل سھ دنوع درھم در میان اعراب آن زمان رایج بوده کھ عبارت بوده اند از

:

درھم ھایی کھ ھر یک از آنھا معادل یک مثقال و یا بیست قیراط ·

٠مثقال و یا ١٢ قیراط بوده است پس ھر درھم / درھم ھایی کھ ھر یک از آنھا معادل ۶ ·

از این نوع برابر ۶ مثقال وزن داشتھ است

١ مثقال و یا ١٠ قیراط بوده است پس / درھم ھایی کھ وزن ھر یک سکھ آنھا معادل ۵ ·

ھر ده عدد از آنھا معادل ۵ مثقال بوده است

چنانکھ بلاذری نقل می کند : با ظھور اسلام از آنجا کھ نیاز بود مبنای واحدی برای پرداخت

زکات تعیین شود ،حد متوسطی از درھم ھای موجود را در نظر گرفتھ ،آن را بعنوان وزن

درھم تعیین نمودند . بعبارت دیگر مسلمانان با جمع سھ وزن متفاوت درھم کھ در آن زمان

موجود بود وتقسیم آن بر سھ ،حاصل آن را کھ ١۴ قیراط برای ھر درھم و ٧ مثقال برای ھر ده

ردھم می شد ،مبنای ضرب سکھ قرار دادند

درسال ٧۶ یا ٧٧ ق خلیفھ اموی عبدالملک بن مروان بھ منظور پایان دادن بھ وضع آشفتھ

ضرب سکھ ،اقدام بھ اصلاح دراھم موجود وتثبیت وزن آن نمود

بنابراین او با ارشاد و راھنمایی امام باقر (ع ) میانگین وزن دراھم موجود را تعیین وبر ھمین

اساس در ھمی ضرب نمود کھ ھر ده عدد آن معادل با ھفت مثقال بود سپس فرمان داد کھ در

سرتاسر ممالک اسلامی تنھا با این درھم معاملھ شود وتھدید نمود کھ ھرکس با این فرمان

مخالفت کند بھ قتل می رسد.

١٢/ البتھ فقھای شیعھ بیشتردرھم را با نخود تعیین وزن کرده گفتھ اند : ھردرھم معادل ۶

نخود می باشد

دینار

چنانکھ پیش از این گفتیم دینار ،سکھ بوده است از جنس طلا کھ قبل از اسلام در میان اعراب

رواج داشتھ ومعمولا از کشورھای چون روم وایران بھ دست اعراب می رسیده است . تا پیش

از اسلام دونوع دینار در بین اعراب رایج بوده است .یکی دینار رومی کھ بھ آن (دینار ھر قلی )

می گفتند و دیگری دینار فارس (ایرانی ) کھ بھ آن (دینار کسروی ) می گفتند ولی دینار ھرقلی

دربین اعراب طرفداران بیشتری داشت زیرا این دینار از جلا و درخشندگی بیشتری بر

خوردار بود .

٧

در مورد وزن دینار باید گفت : چنانکھ از کتب فقھی ،تاریخی بر می آید وزن دینار بر خلاف

درھم از آنچھ در زمان جاھلیت بوده ،تغییری نیافتھ ودر تمام طول دوران اسلامی ثابت مانده

است . درھرحال مطابق آنچھ بین فقھا مشھورشده ،

ھر دینار معادل ١٨ نخود است

نسبت ارزش بین درھم ودینار

از بررسی نسبت ھای موجود میان درھم ودینار می توان نتیجھ گرفت ،علت اینکھ در بیشتر

روایت باب دیات ،ھزار دینار و ده ھزار درھم در عرض ھم بعنوان دیھ نفس تعییین شده اند

،بھ جھت این است کھ از نظر ارزش ھزار دینار با ده ھزار درھم برابر بوده است .

البتھ با ید توجھ داشت کھ روایاتی ھم وجود دارد کھ در آنھا بھ جای ده ھزار درھم دوازده

ھزار درھم بعنوان دیھ نفس تعیین شده ،ودر عرض ھزار دینار قرار گرفتھ است شاید بتوان

اختلاف بینھ روایات را بدین گونھ توجیھ کرد ،کھ چون در زمانھای مختلف نرخ برابری دینار

ودرھم تفاوت داشتھ و نسبت ارزشی آنھا گاه بھ یک دوازدھم میرسیده است ،بھ ھمین جھت

ائمھ (ع ) در روایات خود با توجھ بھ نسبت ارزشی در ھر زمان کھ میان دینارودرھم بر قرار

بوده است ،مقدار متفاوتی از درھم را بھ عنوان دیھ نفس تعیین می کرده اند واین نظر با متون

تاریخی نیز مطابقت دارد .

نتیجھ گیری :

اکنون با توجھ بھ نکاتی کھ از مباحث پیش بر ما معلوم شد می توانیم بگوییم ،کھ در عصر ما

بدلیل از بین رفتن نسبت ارزشی یک بھ ده کھ پیش از این میان درھم ودینار بر قرار بوده است

وباعث تعیین ده ھزار درھم بھ عنوان یکی از مقادیر دیھ نفس ودر عرض ھزار دینار شده

بود ،دیگر نمی توان ھمچون گذشتھ این دو مقدار را بھ یکسان بھ عنوان بدل و مقابل مالی نفس

انسان محسوب داشت . بلکھ باید دینار (مسکوک طلا) را ملاک قراردھیم ومقابل مالی نفس

انسان را در این زمان تعیین کنیم . بنابر این در عصر ما رجوع بھ مقدار مشخص شده از

دینار در تعیین دیھ نفس ما را بھ میزان واقعی دیھ ویا خون بھای انسان نزدیک تر می کند .

٨

منابع وماخذ

الف

1. ارش وخسارت –دکترفرامرزگودرزی – انتشارات طالبی

2. اسلام ومقتضیات زمان –استاد ش مطهری جلد 1و 2انتشرات صدرا

3. اصول فقه مظفر

پ

4.پزشکی قانونی - دکترفرامرزگودرزی

ت

5.تحریرالوسیله – امام خمینی (ره)چهارجلد-دفترانتشارات اسلامی

6.تاریخ اسلام – حسن ابراهیم حسن

7. تفسیر المیزان – علامه طباطبایی

8.تفسیرنمونه جلد 4

9. تاریخ تمدن اسلامی – جرجی زیدان جلد 1

ج

10 .جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام –مرحوم محمد حسن نجفی –تحقیق عباس قوچانی چاپ سوم –تهران –دارالکتب

السلامیه 1367

ح

-11 حقوقکیفری اسلام – بخش دیات –ترجمه مسالک الافهام وشرایع الاحکام –دکتر ابوالحسن محمد ی – مرکز

دانشگاهی

12 .حقوق کیفری اختصاصی – دکترابراهیم پاد جلد 1-چاپ سوم –دانشگاه تهران

خ

13 .الخلاف – شیخ طوسی 2جلدتهران –تابان

د

14 .دیه –دکترعوض احمد ادریس –ترجمه دکترعلیرضا فیض –سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی

چاپ دوم

ر

15 .ریاض المساِ ئل – علی بن محمد علی الطباطبایی جلد 2

16 .الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشیقیه چاپ پنجم قم دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم –بیتا

ش

17 . شرح قانون مجازات اسلامی –دیات –دکترعباس زراعت – جلد اول ودوم –انتشارات ققنوس

٩

ص

18 .الصحاح (تاج اللغه وصحاح العربیه )الجوهری تحقیق احمد الغفورعطار - تهران امیری 1368

ط

19 .الطهاره – امام خمینی (ره ) – جلد 1

ف

20 .فصلنامه حق شماره 11 و 12 سال 1366

21 .فتوح البلدان –بلاذری

ق

22 .قرآن مجید

23 .قانون مجازات اسلامی – تدوین جهانگیرمنصور- چاپ دوم –انتشارات آگاه

24 .قانون دیات ومقتضیات زمان – ابراهیم شفیعی سروستانی ؛محمد کاظم رحمان ستایش ؛جلال الدین قیاسی- مرکز

تحقیقات استراتژیک ریاست جمھوری

٢۵ .قاموس المحیط – فیروزآبادی ۴جلد دارالمعرفھ ؛بیتا

26 .قواعد الاحکام – علامه حلی

ل

27 .لسان العرب ابن منظور - 18 جلد تحقیق علی شیری چاپ اول بیتا

28 .اللمعه الدمشقیه – شهید اول –تهران نشریلدا

29 .لغت نامه دهخدا – تهران – چاپ سیروس

م

30 .مرحعیت وروحانیت – نوشتخ جمعی از دانشمندان شرکت سهامی انتشارت چاپ دوم

31 .مبانی فقه واصول –دکتر علیرضا فیض –انتشارت دانشگاه تهران

32 .مبانی تکمله المنهاج ؛چاپ آداب – نجف –بیتا -مرحوم آیت الله ابوالقاسم خویی ٢جلد در یک

مجلد

٣٣ .المبسوط فی فقھ الامامیھ – شیخ طوس – تھران حیدریھ چاپ سوم

٣۴ .المحلی – ابن حزم اندلسی جلد ١٠

٣۵ . المفضل فی تاریخ العرب – جواد علی – جلد ۵

ن

٣۶ .النقود الاسلامیھ – احمد مقریزی

و

٣٧ .وسائل الشیعھ الی تحصیل مسائل الشریع – ٢٠ جلد تصیحیح عبد الرحیم ربانی