روابط بین‌عناصر تسهیم اطلاعات و استراتژی‌های رقابتی

روابط بین‌عناصر تسهیم اطلاعات و استراتژی‌های رقابتی
افسانه بها

روابط بین‌عناصر تسهیم اطلاعات و استراتژی‌های رقابتی و عملکرد زنجیره تأمین در سازمان: مقدمه: سازمان‌ها در خلأ نیستند. هر سازمانی، اعم از شرکت‌های بزرگ، شرکت‌های دولتی، یاکسب و کارهای کوچک می‌خواهند خواسته‌های مشتریان و سهامداران گوناگون را براورده سازند. بنابراین، نیازمند مواد، تجهیزات، تسهیلات و تأمین کنندگانی از سازمان‌های دیگر هستند و عملکرد یک سازمان به وسیله فعالیت‌های سایر سازمان‌هایی که تشکیل زنجیره تأمین می‌دهند، تحت تأثیر قرار می‌گیرد. نقش تسهیم اطلاعات در دستیابی به رقابت پذیری، موضوعی است که طی سال‌های اخیر در سطوح مختلف اعم از شرکت، کسب و کار و زنجیره تأمین مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. کارایی و اثربخشی هر سازمانی، حاصل عملکرد مدیریت و ساختار زنجیره تأمین آن سازمان است. رمز بقای سازمان‌های امروزی در درک و شناخت نیاز مشتریان و پاسخگویی سریع به این نیازها نهفته است. زنجیرة تأمین شامل تمامی فعالیت‌های مرتبط با جریان و مبادله کالاها و خدمات، ازمرحله ماده خام ااماه تا مرحلة محصول نهایی قابل مصرف توسط مشتری است. این نقل و انتقالات علاوه بر جریان مواد، شامل جریان اطلاعات و مالی نیز می‌شود. نمودار یک نمایشی کلی از یک زنجیره تأمین را نشان می‌دهد.
با توجه به نظر "کریستوفر" زنجیره تأمین شبکه‌ای از سازمان‌های بالادستی تا پایین دستی است که در فرایند‌ها و فعالیت‌های مختلفی درگیر هستند که در قالب محصولات و خدمات در دست مشتری نهایی ایجاد ارزش می‌کنند. تأکید این تعریف بر درنظرگرفتن ارضای نیاز مشتریان در تمامی فعالیت‌های زنجیره تأمین است. بر مبنای این تعریف،SCM در نمودار2 نشان داده شده است. سقف این خانه، هدف نهایی SCM خانه، یعنی رقابت پذیری را نشان می‌دهد. با گسترش جهانی شدن بازارها، تنها راه ادامه بقای شرکت‌ها و سازمان‌ها منوط به افزایش رقابت پذیری و کسب و حفظ مزیت رقابتی پایداراست. برای رسیدن به رقابت پذیری زنجیره تأمین، باید خدمت به مشتریان سرلوحه فعالیت‌ها قرار گیرد. امروزه رقابت بین شرکت‌های منفرد، جای خود را به رقابت بین زنجیره‌های تأمین داده است. یکی از قابلیت‌های ضروری برای دستیابی به رقابت پذیری زنجیره تأمین، تسهیم اطلاعات است. تسهیم اطلاعات به توانایی شرکت برای تسهیم دانش با شرکای زنجیره تأمین به شیوه‌ای اثربخش و کارا اشاره دارد. تسهیم اطلاعات اثربخش به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین توانایی‌های فرایند زنجیره تأمین به‌شمار می‌رود. در این مقاله تحقیق، اثر تسهیم اطلاعات بر استراتژی‌های رقابتی و عملکرد زنجیره تأمین مدنظر است. این مقاله درپی پاسخ به این سوال است که ارتباط تسهیم اطلاعات با استراتژی‌های رقابتی و عملکرد زنجیره تأمین چگونه است؟ آیا تسهیم اطلاعات، عملکرد زنجیره تأمین را افزایش می‌دهد؟

پیشینه تحقیق
مفهوم مزیت رقابتی پایدار در 1984 توسط "دی" با پیشنهاد انواع مختلف استراتژی‌های ظهور یافت که قادر به افزایش رقابت پذیری پایدار هستند. در واقع، این واژه به مفهوم کنونی توسط "پورتر" در بحث گونه شناسی استراتژی‌های رقابتی عمومی شرکت پیشگامی در ارزان فروشی یا جایگاه برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار به‌کاررفته است. با این وجود، "بارنی" اولین کسی است که تعریف مفهومی دارای قالب‌مندی مشخصی را از مزیت رقابتی پایدار ارائه کرد: "‌شرکت، زمانی به مزیت رقابتی پایدار می‌رسد که دارای استراتژی ایجاد ارزشی باشد که به‌طور همزمان توسط رقبای فعلی یا بالقوه به‌کار گرفته نمی‌شوند و همچنین رقبا قادر به کپی کردن مزایای این استراتژی نباشند". "هوفمن" نیز تعریف مفهومی قالب‌مندی از مزیت رقابتی پایدار بر مبنای تعریف بارنی ارائه کرده است:‌ "مزیت رقابتی پایدار امتداد مزایای به‌کارگیری برخی استراتژی‌های ایجاد ارزش منحصر به‌فرد است که به‌طور همزمان توسط رقبای فعلی یا بالقوه به‌کار گرفته نمی‌شوند و رقبا قادر به کپی کردن مزایای آن نباشند".
رقابت پذیری زنجیره تأمین طی سال‌های اخیر، همزمان با توسعه مفهوم مدیریت زنجیره تأمین، به‌طوری گسترده مورد بحث قرار گرفته است. "ها‌‌وکریشنان" مدلی ترکیبی از تکنیک‌های AHP، DEA و NN برای انتخاب تأمین کنندگان رقابتی درخصوص افزایش رقابت پذیری زنجیره تأمین ارائه کرده‌اند. آنها معتقدند که شرکت‌های درون زنجیره تأمین ازطریق توسعه روابط نزدیک‌تر با شرکت‌های عضو زنجیره تأمین، می‌توانند به مزیت رقابتی پایدار دست‌یابند و زمان و هزینه را درحالی‌که همزمان به نیازهای مشتریان نیز پاسخ می‌دهند، با توجه به مدیریت صحیح زنجیره تأمین به‌طوری معنی‌دار کاهش دهند. در محیط رقابتی، مدیریت زنجیره تأمین موفق، برای تقویت رقابت پذیری شرکت سودمند است.
"وو" و دیگران، با استفاده از دیدگاه مبتنی بر منابع نشان داده‌اند که قابلیت‌های زنجیره تأمین با به‌کارگیری فناوری اطلاعات، باعث تمایز شرکت نسبت به رقبا شده و غیر قابل تقلید برای آنهاست. در این مقاله، تأثیر پیشرفت IT و همراستایی آن برقابلیت‌های زنجیره تأمین و عملکرد بازاریابی و مالی، مورد بررسی قرار گرفته است.
یافته‌های آنها دیدگاهی جدید در ارزیابی سرمایه گذاری IT در فرایند زنجیره تأمین فراهم کرده است. آنها نقش قابلیت‌های زنجیره تأمین را به‌عنوان متغیری تعدیل کننده بین پیشرفت ITو عملکرد سازمانی بررسی کرده است. آنها معتقدند که قابلیت‌های زنجیره تأمین می‌توانند منابع مرتبط با IT را به سطحی بالاتر از ارزش، انتقال دهند.
"لی" و دیگران، 5 بعد معمول مدیریت زنجیره تأمین (مشارکت استراتژیک با تأمین کننده، ارتباط با مشتریان، سطح اشتراک گذاری اطلاعات، کیفیت اشتراک گذاری اطلاعات، و تعویق) و ارتباط بین ابعاد معمول زنجیره تأمین، مزیت رقابتی و عملکرد سازمانی را بررسی کردند. نتایج این تحقیق با استفاده از دیدگاه مبتنی بر منابع، بیانگر آن است که سطوح بالاتر از معمول SCM، می‌توانند منجر به کسب مزیت رقابتی و بهبود عملکرد سازمانی شوند. همچنین مزیت رقابتی می‌تواند تأثیری مثبت و مستقیم بر عملکرد سازمانی داشته باشد.

نمودار1:‌نمایشی‌از‌زنجیره‌تامین‌یک شرکت

چارچوب نظری تحقیق
در مجموع، بررسی ادبیات موضوع مجادلات گوناگونی را در پذیرش چگونگی ارتباط بین تسهیم اطلاعات، استراتژی رقابتی زنجیره تأمین و عملکرد زنجیره تأمین شناسایی کرده است. به منظور هدایت مسیر تجزیه و تحلیل، چهار فرضیه تحقیق بر اساس یافته‌های شناسایی شده در بررسی‌هایی که در ادبیات موضوع انجام شد، تدوین شدند. این فرضیات عبارتند‌از:
- تسهیم اطلاعات زنجیره تأمین، پاسخگویی زنجیر ه تأمین فولاد را تحت تاثیر قرارمی‌دهد
- تسهیم اطلاعات زنجیره تأمین، کارایی زنجیره تأمین فولاد را تحت تاثیر قرارمی‌دهد
- پاسخگویی زنجیره تأمین، عملکرد زنجیره تأمین فولاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد
- کارایی زنجیره تأمین، عملکرد زنجیره تأمین فولاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد

تسهیم اطلاعات
تسهیم اطلاعات، به توانایی شرکت درزمینه تسهیم دانش با شرکای زنجیره تأمین به شیوه‌ای اثربخش و کارا، اشاره دارد. اطلاعات تسهیم شده در سیستم محاوره زنجیره تأمین، اطلاعات بین شرکای مستقیم و همچنین تمامی شبکه زنجیره تأمین را دربر می‌گیرد. برای استفاده اثربخش و کارای شرکا از این سیستم، به تسهیم اطلاعات نیاز است. این اطلاعات، باید از منبع موثق، به قالبی مناسب انتقال داده شود. تسهیم اطلاعات اثربخش به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین توانایی‌های فرایند زنجیره تأمین به‌شمار می‌رود.

پاسخگویی زنجیره تأمین
پاسخگویی زنجیره تأمین به‌عنوان چگونگی پاسخ‌دهی هماهنگ اعضای زنجیره تأمین به تغییرات محیطی، تعریف می‌شود. پاسخگویی زنجیره تأمین، ماهیت پویای قابلیت‌های زنجیره تأمین را مدنظر دارد که به شرکت این امکان را می‌دهد تا شایستگی‌های خاص شرکت را توسعه و تجدید کند و به تغییرات محیطی پاسخ بهتری ارائه دهد. بازار پیچیده امروزی، نیازمند پاسخ همیشگی، کارا و. .. از سوی تمامی اعضای زنجیره تأمین است تا قادر به کنش و واکنش متناوب نسبت به اطلاعات جمع آوری شده و در نهایت شکلی از یادگیری مداوم باشد. بنابراین، زنجیره تأمین پاسخگو به‌عنوان استراتژی زنجیره تأمین درنظر گرفته شده است. اگر قابلیت‌های زنجیره تأمین بخوبی عمل کنند، استراتژی‌های زنجیره تأمین موفق‌تر خواهند بود.

کارایی زنجیره تأمین
مقصود ازکارایی زنجیره تأمین، هزینه تامین و تحویل محصول به مشتری است. درمبحث کارایی زنجیره تأمین، کاهش مستمر هزینه‌های خرید مواد، تامین و. .. برای تمامی شرکای زنجیره تأمین مطرح است. به بیانی دیگر، هریک ازاعضای زنجیره تأمن، به‌جای تامین محصول با قیمت تمام شده بالا و فروش به قیمت بالاتر به دیگر اعضای زنجیره تأمین، سعی می‌کند تا قیمت تمام شده خود را کاهش دهد. این امر موجب می‌شود تا بهای تمام شده محصول این نوع زنجیره تأمین کاهش وعملکرد شرکت ارتقا یابد. بنابرین می‌توان آن را به‌عنوان یکی از استراتژی‌های زنجیره تأمین درنظر گرفت.

عملکرد زنجیره تأمین
ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین از دیرباز مورد چالش محققان در این حوزه بوده است. دریک تقسیم بندی کلی، روش‌های اندازه‌گیری زنجیره تأمین را می‌توان در 5 طبقه روش‌های ارزیابی عملکرد سنتی، سیستم‌های ارزیابی عملکرد در سطح جهانی، مدل SCORE، مدل کارت امتیاز متوازن، مدل‌های خاص هر زنجیره تأمین طبقه بندی کرد . اگر تحقیق به‌صورت کلی و درمورد انواع زنجیره‌های تأمین انجام می‌شود، می‌توان ازمدل‌های چهارطبقه اول استفاده کرد.

نمودار 2:‌خانه SCM

روش تحقیق
با توجه به اینکه هدف از این تحقیق، بررسی روابط بین تسهیم اطلاعات و استراتژی‌های رقابتی و عملکرد زنجیره تأمین است، به همین دلیل روش تحقیق توصیفی انتخاب شده است. در این روش، محقق می‌تواند در صورت لزوم، روابط بین متغیرهای مورد مطالعه را بررسی کند. وی، دخالتی درموقعیت، وضعیت و نقش متغیرها ندارد و صرفاً آنچه را که وجود دارد، مطالعه کرده و توصیف و تشریح می‌کند.
از طریق پرسشنامه، استراتژی‌های زنجیره تأمین به‌عنوان متغیر میانجی، تسهیم اطلاعات به‌عنوان متغیر مستقل و عملکرد زنجیره تأمین به‌عنوان متغیر وابسته، مورد بررسی قرارگرفته و شناخت شاخص‌های هریک از متغیرهای یادشده از طریق مراجعه مستقیم به سازمان‌ها و مصاحبه با صاحبنظران، مدیران، و کارشناسان شرکت‌های: فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و ذوب آهن صورت گرفت. براین اساس، تحقیق حاضررا می‌توان، توصیفی از نوع پیمایشی یا زمینه یابی قلمدادکرد.
جامعه آماری این تحقیق، شامل مدیران و کارشناسان مرتبط با زنجیره تأمین شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان و ذوب آهن اصفهان است. جامعه آماری را می‌توان با توجه به هدف بررسی و نوع واحد مورد مشاهده، به گونه‌های مختلف تعریف کرد. با توجه به تعریف جامعه آماری، مشخص می‌شود که قلمرو مکانی این تحقیق، زنجیره تأمین شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان و ذوب آهن اصفهان و همچنین محدوده زمانی آن سال 1387 است. در این پژوهش 95 نفر از مدیران و کارشناسان مرتبط با زنجیره تأمین شرکت‌های مورد بررسی، با استفاده از روش نمونه گیری طبقه‌ای تصادفی، به‌عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.
برای گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات تحقیق موضوع، از منابع کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب‌های مورد نیاز و نیز از شبکه جهانی اطلاعات، استفاده شده وبه منظور جمع آوری داده‌ها و اطلاعات برای تجزیه و تحلیل از پرسشنامه استفاده شده است.
برای سنجش روایی پرسشنامه و اطمینان از قابلیت اجرایی آن (بررسی توانایی پرسشنامه در سنجش آنچه که باید بسنجد) علاوه براستفاده از نظرات اساتید، از اعتبار عاملی استفاده شده است. اعتبار عاملی صورتی از اعتبارسازه است که از طریق تحلیل عاملی به‌دست می‌آید. به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده شده و مقدار به‌دست آمده به‌طور کلی93/0، برای تسهیم اطلاعات زنجیره تأمین70/0، پاسخگویی زنجیره تأمین80/0، کارایی زنجیره تأمین 83/0 و عملکرد زنجیره تأمین82/0 است.

وضعیت‌متغیرهای‌مورد‌مطالعه

نتیجه گیری
تسهیم اطلاعات در میان شرکای زنجیره تأمین، مزایایی قابل توجه برای هریک از شرکای زنجیره تأمین دارد. از سوی دیگر، آن دسته از زنجیره‌های تأمین به رقابت پذیری دست می‌یابند که دارای استراتژی‌های رقابتی مناسبی باشند که منجر به عملکردی مناسب برای زنجیره تأمین شوند. در این تحقیق، رابطه تسهیم اطلاعات با استراتژی‌های رقابتی و عملکرد زنجیره تأمین فولاد، مورد بررسی قرار گرفته است. منظور از استراتژی‌های رقابتی زنجیره تأمین، توانایی هماهنگی با تغییرات محیطی (پاسخگویی) و توانایی کاهش مستمرهزینه‌ها (کارایی) است.
نتایج تحقیق نشان می‌دهند که تسهیم اطلاعات با هر دو استراتژی زنجیره تأمین درارتباط است، اما ارتباط بیشتری با پاسخگویی زنجیره تأمین دارد. با توجه به اینکه فولاد دارای تنوع محصول و درجه بندی‌های متعددی است، هماهنگی با تغییرات محیطی وبراورده سازی خواسته‌های مشتری، از اهمیتی بسیار بالا برخورداراست. تسهیم اطلاعات منجر به سطح بالاتر تبادل اطلاعات بین شرکا و همچنین اثربخشی بالای اطلاعات می‌شود و در نتیجه زنجیره تأمین را درهماهنگی با تغییرات محیطی، توانمند می‌سازد. رابطه بین استراتژی‌های زنجیره تأمین(پاسخگویی و کارایی) و عملکرد نیز تأیید شده است. درواقع، پاسخگویی و کارایی بالاتر زنجیره تأمین، عملکرد بالاتری را برای این زنجیره در پی خواهد داشت.

منابع:

1. Barney, J.B. "Firm resources and sustained competitive advantage", Journal of Management, Vol. 17, 2000.
2. Chopra, Sunil and Meindl, Peter "Supply chain management",Prentice-Hall
publication, 2007.
3. Christopher, M. "Logistics and Supply Chain Management", Strategies for Reducing
Cost and Improving Service, second ed. London. 2002.
4. Clemons, E. K., & Row, M. C. "Limits to inter firm coordination through information
technology: Results of a field study in consumer packaged goods
distribution". Journal of
Management Information Systems, Vol. 10(1) , 2003.
5. Collis, D. J. "Research note: How valuable are organizational
capabilities?" Strategic Management Journal, Vol. 15, 2004

منبع: صنعت خودرو، ویژه نامه زنجیره تأمین ، نسخه شماره 16 - تاریخ 02 /10/ 1388
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات علمی مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com